خلاصه مقالات ماهنامه نجوم ۱۹۲
ماهنامه نجوم شماره 192 ویژه دی ماه منتشر شد. در ادامه فهرست مطالب و
مقالات این شماره را می توانید پیگیری نمایید...
در این شماره (192) می‌خوانید:
یادداشت: سال جهانی نجوم آمد، سال جهانی نجوم رفت، بابک امین تفرشی/6
اخبار جهان، ترجمه شادی حامدی آزاد/7
اخبار ایران، گردآوری زهرا رحیمدل/12
سال 2012؛ ترس از پایان، ترجمه شادی حامدی آزاد/14
از سیاره‌ی سرخ چه خبر؟/ 18
دیدن سیاهچالهها، ترجمه شهرزاد ایرانی/ 19
کیهان: فضای با انحنا، رضا منصوری/20
خورشید و اقلیم زمین، ترجمه کیارا عباس‌زاده/24
انجمن نجوم ایران و سال جهانی نجوم در ایران، گفتوگو با دکتر جمشید قنبری، گفتوگو از زهرا رحیمدل/28
نخستین ارزیابی کمّی از سکونت‌پذیری سیارات، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 32
آسمان در این ماه (بهمن 1388):
- سیاره‌ی سرخ در مقابله‌ای دور: این شب‌ها مریخ پُرنورتر است یا شباهنگ؟، کاظم کوکرم/34
- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان بهمن 1388 / 36
- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در بهمن 1388، محمد حسین الماسی و فائزه آقایی/ 38
- شکارچیان هلال: برنامه‌ریزی برای شکار هلال ماه، علی ابراهیمی سراجی/ 39
- سفری تلسکوپی به نزدیک‌ترین ستاره‌ها، حامد پورخرسندی/40
گپی با پیشگامان: ماه، آغاز ماجراجویی بزرگ - گفتوگو با دکتر کیمبرلی انیکو، گفتوگو از پوریا ناظمی/ 44
نرم‌افزارهای نجومی، آروین صداقت‌کیش/48
10 جرم زمستانی برتر راه شیری برای رصد، ترجمه شهاب صقری/ 51
منجمان متأخر ایران: عبدالغفار نجم‌الدوله، فریبا پایروند ثابت/54
ده نکته‌ی جالب درباره‌ی زمین که شاید نمی‌دانید، شادی حامدی آزاد/ 56
بپرسید و پاسخ بگیرید/ 60
نجوم به زبان آدمیزاد: سفر در زمان، فاطمه عظیم‌لو/ 62
بازارچه‌ی نجومی و اشتراک/65
یک عکس، یک خاطره، اشین دانیلی ذکریان/ 69
یادداشت:
سال جهانی نجوم آمد، سال جهانی نجوم رفت
بابک امین‌تفرشی
در حالی که این شماره‌ی نجوم منتشر میشود، مراسم رسمی اختتامیه‌ی سال جهانی نجوم در آخرین روزهای سال میلادی در کشورهای مختلف برگزار میشود. چهارصد سال پس از تلسکوپ گالیله بهانه‌ای بود برای جامعه‌ی اخترشناسی جهان که این علم را به میان مردم ببرند و پایه‌هایی برای رشد اخترشناسی و حمایت بیشتر و درک عمومی از آن در سال‌های بعد به مرور رقم بخورد. کشورهای بسیاری که در ترویج نجوم در سال‌های پیش چندان فعال نبودند در این سال واقعاً شکوفا شدند...
آسمان در این ماه:
- این شب‌ها مریخ پُرنورتر است یا شباهنگ؟ سیاره‌ی سرخ در مقابله‌ای دور، کاظم کوکرم
- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان بهمن 1388
- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در بهمن 1388، محمدحسین الماسی و فائزه آقایی
شکارچیان هلال:
- برنامه‌ریزی برای شکار هلال ماه، علی ابراهیمی سراجی
- سفری تلسکوپی به نزدیک‌ترین ستاره‌ها، حامد پورخرسندی
نجوم به زبان آدمیزاد:
سفر در زمان
فاطمه عظیم لو
این روزها در فیلم‌های تخیلی یا حتی کمدی بسیار می‌بینیم که افرادی در زمان سفر می‌کنند و به گذشته یا آینده می‌روند. بسیاری از مردم معتقدند در آینده بشر به فناوری سفر در زمان دست خواهد یافت. هر چند به طور نظری می‌توان در این مورد اظهارنظر کرد اما آنقدر فراهم کردن شرایط لازم برای سفر در زمان با واقعیات تجربی فاصله دارد که بیشتر دانشمندان انتظار ندارند حتی در آینده <ماشین زمان> اختراع شود!
برای درک بهتر مفهوم سفر در زمان ، باید در نظر داشته باشیم که زمان، مانند فضا یک <بُعد> است.بعد به حداقل تعداد اعدادی می‌گویند که برای توصیف یک پدیده نیاز داریم. برای رخ دادن یک پدیده زمان را هم باید در نظر بگیریم. برای مثال هنگامی که ...
اخبار ایران:
- ستاره‌ای جدید برای دب اکبر!
- ستاره‌ی ناآرام، ناآرام‌تر میشود
- چهارمین گشت رصدی ماهنامه‌ی نجوم در مرنجاب
- باشگاه نجوم تهران
- باشگاه نجوم کاشان
- نمایشگاه نجوم در طبس
- شب‌های گالیله در میبد
- پایان سال جهانی نجوم و آغازی برای صلح ستارگان
- اهدای جوایز پنجمین دوره‌ی مسابقه‌ی سراسری نجوم
- گارگاه ملی نرم‌افزارهای نجومی در اصفهان
- حسین نوشیر برنده‌ی جشنواره‌ی جوان خوارزمی
- رصد بارش شهاب در انجمن ستاره‌شناسی شوشتر
- رؤیت هلال ماه محرم در شهرضا
اخبار جهان:
- کشف ابرنواختر خارق‌العاده
- آیا معمای یاپتوس حل شده است؟
- نخستین رصد مستقیم سیاره‌ای فراخورشیدی
- تلسکوپ اسپیتزر و رصد کوتوله‌ی قهوه‌ای نوزاد
- باز هم ژرف‌ترین تصویر هابل از عالم
- حفاری» در راه شیری
- پروژه‌ی رکوردشکن در نجوم رادیویی
- اول سیاه‌چاله بوده یا کهکشان؟
- ملاقات کاسینی با دنیای عجیب
- نورهای عجیب در آسمان نروژ
- شش‌ضلعی رازآلود زحل
-همکاری چین در ساخت تلسکوپ 30 متری
- نیم میلیون کهکشان در جشن 30 سالگی یک تلسکوپ!
نرم‌افزارهای نجومی
آروین صداقت کیش
به همه‌ی نرم‌افزارهایی که در نجوم کاربرد دارند، نرم‌افزار نجومی گفته میشود. نخستین نرم‌افزارهای نجومی، برنامه‌های ساده‌ای بودند که برای محاسبه‌ی نتایج فرمول‌های نجومی در رایانه‌‌های اولیه مورد استفاده می‌شد. با افزایش توان رایانه‌ها و فراگیر شدن رایانه‌ی شخصی، کاربردهای بیشتری برای آنها پیدا شد...
کیهان: فضای با انحنا
رضا منصوری
« و به این مایه از دقت وقتی رسید که از پیدایش او چهار هفته، که بیست و هشت سال باشد، سپری شده بود. و دانست که آسمان و ستاره‌های آسمانی جسمند، ... آنگاه به این اندیشه فرو رفت که آیا آسمان و ستارگان الی غیرالنهایه امتداد دارند ...، یا آنکه متناهی و محدود به حدودی هستند که ابعادشان در آنجا منقطع و متناهی میشود ... ولی به قوت نظر و تیز هوشی خود دریافت که جسم غیرمتناهی امر باطل و غیر ممکن و معنی نامعقول است ... »
از کتاب حی ابن یقظان اثر ابن طفیل
اینشتین، هنگامی‌که به فکر افتاد مدلی برای عالم بسازد، ده سال پیرتر از حی‌بن‌یقظان بود! اما او نیز همانند حی‌بن‌یقظان در انزوا فکر می‌کرد و فقط کاغذ و قلم بیشتر داشت. گرچه داده‌های نجومی هنوز نقش تعیین‌کننده‌ای در شناخت کیهان نداشتند، همین قلم و کاغذ و ذهن خلاق اینشتین مفاهیمی را به وجود آورد که درک آن هنوز برای بسیاری از فرهیختگان سنگین است. در آن زمان پرسش‌ها در مورد چگونگی عالم هنوز بسیار ابتدایی بودند. به فضا خاصیتی نسبت داده نمی‌شد که کسی به دنبال تحقیق آن برآید...
نخستین ارزیابی کمّی از سکونت‌پذیری سیارات
در بررسی جدیدی در دانشگاه پورتوریکو نخستین ارزیابی کمّی از سکونت‌پذیری سیارات انجام شده است. این بررسی به شناسایی برخی نواحی مسکونی در منظومه‌ی شمسی ما پرداخته و نیز نشان داده که سکونت‌پذیری سیاره‌ی ما در طول زمان تغییر کرده و گاه حتی بهتر از امروز بوده است. عوامل محیطی بسیاری به روش‌هایی پیچیده بر سکونت‌پذیری سیارات مؤثرند. اما ارزیابی مستقیم سکونت‌پذیری سیارات مشکلی همیشگی در علوم سیاره‌شناسی بوده است.
پروفسور اِیبِل مِندِز، دانشمند اخترزیست‌شناس، بر این باور است که: «جالب است که هیچ توافقی بر تعریف کمّی از سکونت‌پذیری سیارات وجود ندارد. در علم بوم‌شناسی (اکولوژی) از دهه‌ی 1350/1970 تعاریف دقیقی از سکونت‌پذیری وجود دارد اما فقط چند بررسی جدید گزینه‌های جایگزین بهتری را در حوزه‌ی اخترزیست‌شناسی معرفی کرده‌اند که بیشتر هم متوجه حیات میکروبی‌اند. هرچند، هیچ‌کدام از گزینه‌های موجود از حوزه‌ی بوم‌شناسی تا اخترزیست‌شناسی رویکردی عملی در مقیاس‌های سیاره‌ای ندارند»...
دیدن سیاهچالهها
ایوان سمنیوک
سیاهچالهها مانند هیولاهای ترسناک داستان‌های کودکان هستند. این پدیده همیشه به‌روشنی تصور شده اما هرگز در عالم واقعیت دیده نشده است.
این موضوع حتی برای بزرگ‌ترین سیاه‌چاله‌هایی که می‌شناسیم حقیقت دارد؛ آن‌هایی که در مرکز کهکشان‌ها جا خوش کرده‌اند. نزدیک‌ترینِ آنها در مرکز راه شیری خودمان و در فاصله‌ی 30 هزار کیلومتری از ما قرار دارد. اگر آن را در جای خورشید در منظومه‌ی شمسی قرار بدهیم احتمالاً کلّ مدار عطارد را در بر می‌گیرد. البته، با توجه به فاصله‌ی بسیار زیاد آن، در آسمان نقطه‌ای بیش نیست؛ حدود 36 میلیون بار کوچک‌تر از قرص کامل‌ِ ماه. چطور ممکن است در رصد نقطه‌ای به این کوچکی بتوان جزییاتی دید؟ ...
منجمان متأخر ایران:
عبدالغفار نجم‌الدوله
فریبا پایروند ثابت
حاج میرزا عبد‌الغفار‌خان نجم‌الدوله در ربیع‌الاول سال 1255ق (1218 ش، 1839م) در اصفهان متولد شد. البته برخی از منابع، سال تولد وی را 1259 ق ذکر کرده‌اند. پدرش آخوند ملا‌علی محمد اصفهانی یکی از ریاضیدانان معروف عصر خود بود. ملا‌علی محمد ریاضیات و نجوم را به‌خوبی می‌دانست، به‌طوری که به وی لقب «غیاث‌الدین جمشید ثانی» داده بودند. او به حلّ عددی معادلات درجه‌ی سوم دست یافته بود.
خورشید و اقلـیم زمین
کریستینا گریفانتینی
تغییرات در میزان خروجی مواد و انرژی از خورشید بر آب‌وهوای زمین به‌گونه‌ای اثر می‌گذارد که دانشمندان هنوز در پی شناختن آن هستند.
از زمین، خورشید به‌صورت قرص درخشان یکنواختی دیده میشود که درخشش شدید آن سیاره‌ی ما را گرم می‌کند. اما اگر می‌توانستیم درست بالای این گوی سوزان به پرواز درآییم، دیگ جوشانی از حباب‌های غول‌آسا می‌دیدیم. در این دریای متلاطم از گازهای 5500 درجه‌ی سانتی‌گرادی، گرداب‌های تاریکی پدیدار می شوند که از چند ساعت تا چندین ماه دوام می‌آورند و به نظر می‌رسد که به‌آرامی بر سطح خورشید به گرد آن حرکت می‌کنند...
ماه، آغاز ماجراجویی بزرگ
گفتوگو از: پوریا ناظمی
گپ اختصاصی ماهنامه‌ی نجوم با دکتر کیمبرلی انیکو درباره‌ی کشف آب بر ماه
دکتر کیمبرلی انیکو (Kimberly Ennico) دانشمند مرکز تحقیقاتی ایمز در ناسا است. او در سال 1385/2006 به پروژه‌ی LCROSS پیوست و در نقش دانشمند بخش علمی کاوشگر و آزمون آن به فعالیت پرداخت و زمانی که داده‌های این کاوشگر به زمین بازگشت در تحلیل کردن داده‌های آن که منجر به کشف آب در یکی از دهانه‌های دور دست و تاریک ماه شد نقش داشت...
10 جرم زمستانی برتر راه شیری برای رصد
مایکل بکیچ
دیدن این 10 خوشه و سحابی را در زمستان به رصدگران تازه‌کار و کهنه‌کار پیشنهاد می‌کنیم.
در شب‌های صاف زمستان، با نگاه انداختن به مسیر راه شیری در آسمان، می‌توانید اجرامی غیر ستاره‌ای را تشخیص بدهید. در این فصل احتمالاً شب‌های سردی را خواهید گذراند، اما در عوض آسمان شفاف‌تر است و برای دیدن چنین اجرامی نیز نیاز به آسمان صاف و شفاف خواهید داشت. پس ابزار رصدی‌تان را بیرون بگذارید تا سرد شود (چون جریان همرفتی هوا تصویر را خراب می‌کند) و آماده‌ی شبی پُرهیجان شوید...
سال 2012 میلادی؛ تــرس از پایان
ای. سی. کراپ
دنیا در روز 21 دسامبر سال 2012 ( آغاز زمستان1391) به پایان نخواهد رسید! اما شاید همین حالا هم باشند کسانی از دوستان و اقوام شما که فکر می‌کنند این اتفاق می‌افتد. این هم جوابی برای آنها.
سال 2012 میلادی مانند افرادی که اسمشان بد در می‌رود شایعات و حرف‌وحدیث‌های ترسناکی درباره‌اش پراکنده شده است. تا همین حالا بیش از نیم دوجین کتاب ترس‌های نجومی درباره‌ی آخرالزمان 2012 را به علاقه‌مندان مشتاق در بازار عرضه کرده‌اند. فیلم سینمایی جدیدی که از جمعه دوم آبان امسال بر پرده‌ی سینماهای جهان به نمایش درآمد فیلم 2012 بود؛ فیلم حادثه‌ای 200 میلیون دلاری که ظاهراً چنان طراحی و اجرا شده که رکورد همه‌ی نمایش‌های حادثه‌ای را بشکند: با صحنه‌هایی از تَرَک خوردن قاره‌ها، سقوط شهاب‌سنگ‌ها، سوختن شهرها، و موجی از سونامی که هواپیمایی را به سوی ساختمان کاخ سفید پرتاب می‌کند. شعار فیلم چنین است: «حقیقت را دریابید.» و در خبرها آمده که دو فیلم بزرگ دیگر نیز درباره‌ی آخر دنیای سال 2012 در حال تولید است...
ده نکته‌ی جالب درباره‌ی زمین که شاید نمی‌دانید
فیل پلیت
آیا کره‌ی زمین به اندازه‌ی کافی گِرد و هموار هست که به توپ بیلیارد تبدیل شود؟ اگر وارد چاهی از یک سو به سوی دیگر زمین شوید چه اتفاقی می‌افتد؟ زمین چند قمر دارد؟ بلندترین کوه زمین کدام است؟ چطور می‌توان کلاً زمین را نابود کرد؟
دوست دارید پاسخ پرسش‌های بالا را بدانید؟ این مطلب را بخوانید. این مقاله ده حقیقت درباره‌ی سیاره‌ی زمین است. برخی‌ها را خودم از پیش می‌دانستم (شاید شما هم می‌دانستید)، درباره‌ی برخی فکرهایی داشتم و باید درباره‌شان بیشتر تحقیق می‌کردم، و بعضی‌ها را هم به‌کلّ از خودم درآوردم. صبر کنید! شوخی کردم. همه‌ی این‌ها واقعی‌اند. اما شما کدام‌ها را می‌دانستید؟ لطفاً صادق باشید...
از سیاره‌ی سرخ چه خبر؟
- مدارگردهای مریخی از «کُما» خارج شدند
- کشف مهمِ مریخ‌نوردِ به‌خاک‌نشسته
- تقویت نظریه‌ی حیات در مریخ
انجمن نجوم ایران و سال جهانی نجوم در ایران
گفتوگو با دکتر جمشید قنبری، رییس انجمن نجوم ایران
گفتوگو از: زهرا رحیمدل
دکتر جمشید قنبری در سال 1328 در تهران متولد شد. تحصیلات کارشناسی خود را در رشته‌ی فیزیک از دانشگاه مشهد، کارشناسی ارشد را از دانشگاه مریلند آمریکا و دکتری اخترفیزیک را از دانشگاه منچستر انگلستان دریافت کرد. او اکنون استاد دانشگاه فردوسی مشهد، رییس دانشگاه خیام، و (از سال 1384) رییس انجمن نجوم ایران است و ده‌ها کتاب و مقاله در زمینه‌ی فیزیک و نجوم تألیف و ترجمه کرده است.
منبع :
