خلاصه مقالات ماهنامه نجوم 189

ماهنامه نجوم 189 (مهرماه) منتشر شد.  

 

در ادامه فهرست مطالب و خلاصه ای از مقالات این شماره را مشاهده می نمایید.

در این شماره می‌خوانید :

دیدگاه: امنیت در شب‌های رصدی، پورنگ پورحسینی/2

اخبار جهان، ترجمه شادی حامدی آزاد/3

اخبار ایران/8

چگونه به ماه برمی‌گردیم؟، ترجمه شادی حامدی آزاد/10

نوجوانی زمین، ترجمه سلیمان فرهادیان/14

کیهان، تعمیم قوانین، و نظریه، رضا منصوری/18

شنیدن آسمان‌ها؛ آشکارسازی امواج گرانش، ترجمه فاطمه عظیم‌لو/20

پس از ماه، گام بعدی: مریخ، ترجمه شادی حامدی آزاد/26

آسمان در این ماه (آبان 1388):

- از رصد سایه‌ی تیتان تا تماشای طوفانی از شهاب‌های اسدی، کاظم کوکَرَم/30

- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان آبان 1388/32

- دیدار با سیارات در آبان 1388، محمدحسین الماسی و فائزه آقایی/34

- شکارچیان هلال؛ هلال بحرانی در انتظار شکارچیان، علی ابراهیمی سراجی/35

- منجمان آماتور در جستجوی اَبَرنواَخترها، ترجمه حامد پورخرسندی/36

از ستاره‌باران کویر تا آبی مدیترانه، بابک امین‌تفرشی/40

ردّپای گذشته‌ی کهکشان‌ها در خوشه‌های ستاره‌ای، گفت‌وگو با ریچارد دُخرایس، فاطمه عظیم‌لو/44

کیفیت عکس‌های دیجیتال خود را بهتر کنید، ترجمه امین‌جمشیدی/47

نظریه‌ی گرانش اینشتین از زمین‌ محافظت می‌کند؟، ترجمه الهام شعبانی/51

لباس‌های فضایی نسل بعد ناسا چگونه خواهند بود؟، ترجمه شادی حامدی آزاد/52

آشنایی با منجمان متأخر ایرانی: محمود خان قمی، فریبا پایروند ثابت/53

بپرسید و پاسخ بگیرید/56

نجوم به زبان آدمیزاد، چه تلسکوپی؟، فاطمه عظیم‌لو/58

بازارچه‌ی نجومی‌ و اشتراک/‌61

دیدگاه :

امنیت در شب‌های رصدی

پورنگ پورحسینی

تجربه‌ی افزون بر یک دهه فعالیت حرفه‌ای متمرکز در عرصه‌ی طبیعت‌گردی،  مواجه شدن و تحلیل ده‌ها حادثه در محیط‌های بکر طبیعی و همکاری چند ساله با گروهی از بهترین امدادگران و متخصصان مدیریت حوادث در عرصه‌های طبیعی توسط نگارنده‌ی این سطور گویای آنست که طبیعت، ضمن زیبایی، با هیچ کس شوخی ندارد.‌

تنها یک اشتباه کوچک ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

اخبار جهان :

- نانوشراره‌ها مسئول حرارت بی‌اندازه‌ی جوّ خورشید

- هابل باز هم شاهکار می‌آفریند

- رقص کیهانی کهکشان‌ها برای کاهش وزن‌

- دنباله‌دارها مسئول انقراض نسل‌های متعدد روی زمین نیستند

- آثار دریاچه‌های خشک مریخی‌

- دهانه‌ی کوچک، هدف برخورد بزرگ‌

- چاندرایان هند خاموش شد

- نمای پانارامای خارق‌العاده از آسمان شب‌

- جایزه‌ی کشف دنباله‌دار برای منجمان آماتور

- آیا ابرها از فضا می‌آیند؟

- مسابقه‌ی بزرگ نابودی میان سیارات فراخورشیدی‌

----------------------------------------------------------------------------------------------------

اخبار ایران :

- شب‌های گالیله:‌ تلاشی دیگر برای آشتی مردم با آسمان‌

- برگزاری گشت‌های علمی از طرف ماهنامه‌ی نجوم‌

- رقابت بین‌المللی دانشمند یک روزه‌ی کاسینی در ایران آغاز شد‌

- قابل توجه گروه‌ها، رصدخانه‌ها و انجمن‌های نجومی‌سراسر کشور

- باشگاه نجوم رشت‌

- برگزاری المپیاد بین‌المللی نجوم  و اخترفیزیک در ایران‌

- نخستین همایش استانی نجوم گیلان‌

----------------------------------------------------------------------------------------------------

چگونه به ماه برمی‌گردیم؟

جیمز اُبِرگ‌

چهار دهه پس از نخستین فرود انسان بر سطح ماه، در آستانه‌ی دومین ماجراجویی بزرگ قرار داریم.

کتاب‌های تاریخ روز 29 تیر 1348/20 ژوییه 1969 را با عنوان روزی ثبت کردند که نیل آرمسترانگ نخستین گام بشر را بر سطح ماه گذاشت. اما تاریخ، روز 23 آذر 1351/14 دسامبر 1972 را چندان مهم نمی‌داند؛ روزی که یوجین سِرنان آخرین گام را از ماه برداشت، سوار مه‌نشین آپولو 17 شد و نقطه‌ی پایانی گذاشت بر نخستین موج اکتشاف ماه به دست بشر با این عهد که <باز خواهیم گشت>.

حالا، بیش از یک نسل بعدتر، رویای ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

نوجوانی ‌مشقّت‌بار زمین

نگاهی به مراحل تکامل زمین و سرآغازهای حیات‌

ریچارد تلکات‌

هنگامی که جرمی هم‌اندازه‌ی مریخ به زمین برخورد کرد و موجب خلقت ماه شد، رشته‌ای از حوادث نیز روی داد که سیاره‌ی ما را به آن چیزی تبدیل کرد که حالا هست.

فرض کنید در حال تماشای آسمان متوجه جرم درخشانی می‌شوید که هم‌اندازه‌ی ماه کامل است. چند ساعت بعد، هنگامی که دوباره به آسمان نگاه می‌کنید، حاضرید قسم بخورید که جسم کمی بزرگ‌تر شده است. متأسفانه این دیگر فقط تصور شما نیست.

بیست‌و‌چهار ساعت بعد، اندازه‌ی جسم ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

کیهان، تعمیم قوانین، و نظریه‌

 رضا منصوری

 نرود میخ آهنین بر سنگ! چرا این جمله راحت پذیرفته و درک می‌شود؟ چون میخ را برمی‌داریم با چکش؛ امتحان می‌کنیم؛ نمی‌رود! اما به‌راحتی می‌گویند نظریه‌ی نسبیت غلط است! می‌گویند اشتباه آن را پیدا کرده‌اند؛ و این حرف‌ها را هم باور دارند. خیال می‌کنند میخ و چکش آن را هم دارند. این گزاره‌ها را نمی‌توان با برداشتن میخ و چکش آزمود. البته می‌توان! اما ابزار آن بسیار پیچیده است؛ میخ و چکش آن را نمی‌توان به‌راحتی شناخت. آنها که تصور درستی از این پیچیدگی ندارند، آموزش‌های لازم را ندیده‌اند، نمی‌دانند واژه‌هایی مانند نسبیت عام، عالم تورمی، نظریه‌ی ریسمان، یا حتی سیاست را نمی‌توان مانند چکش به دست گرفت؛ اولین تصوری که از این واژه‌ها دارند و به ذهن آنها می‌رسد می‌گیرند و حتما اشتباه می‌کنند. پس این نظریه چیست؟ آزمایش و تجربه و رصد چه نقشی دارند؟

از برهم‌کنش نظر و عمل، نظریه و رصد، صحبت کردم. مردم ما کمابیش تصور درستی از رصد و تجربه و آزمایش دارند، اما هنگامی که مفهوم نظر و نظریه مطرح می‌شود ابهام و نادرستی در برداشت آزاردهنده است. کم نیستند کسانی که به دانشگاه مراجعه می‌کنند با ادعای داشتن یک نظریه‌ی جدید یا رد یک نظریه‌ی موجود، اما تاکنون ندیده‌ام کسی مراجعه کند و رصد یا تجربه‌ی نوع جدیدی انجام داده باشد. این نظریه چیست که این همه مدعی دارد؟ آیا اشکال در لفظ فارسی <نظریه> است؟ نه به گمانم! زیرا همین افراد <تئوری> جدید هم می‌آورند! جالب است که کسی قانون جدید علمی کشف نمی‌کند!

 چه ارتباطی هست میان ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

شنیدن آسمان‌ها

آشکارسازی امواج گرانش‌

ترودی بِل‌

به نظر می‌رسد که امواج گرانشی سراسر عالم را فرا گرفته باشند.  اما بشر هنوز نتوانسته این امواج را آشکار کند و درواقع می‌توان گفت بشر نسبت به این امواج <ناشنوا> است. لیزا، آزمایشی بی‌سابقه است که دانشمندان امیدوارند به کمک آن بتوانند این امواج را آشکار کنند.

صورت فلکی جدید مثلث‌شکلی را تصور کنید. البته این صورت فلکی، نسبت به ستاره‌های ثابت آسمان، حرکت می‌کند و معمولاً در آسمان شامگاهی پس از غروب خورشید پدیدار می‌شود. این صورت فلکی جدید به‌آهستگی می‌چرخد و هر سال یک‌بار به دور مرکزش دَوَران می‌کند. همچنین بزرگ و کوچک می‌شود. البته این صورت فلکی با چشم برهنه (غیرمسلح) قابل مشاهده نیست!

سه جزء آن و درواقع سه گوشه‌ی این مثلث، سه ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

پس از ماه ...

... گام بعدی مریخ؟

دانیل پندیک‌

فرود انسان بر سیاره‌ی سرخ دشوارتر و خطرناک‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کنید. اما ممکن است. در این مقاله بخوانید که چطور.

فرستادن فضانوردانی برای کاوش مریخ ممکن است سخت‌ترین سفر در تاریخ تمدن نوع بشر باشد. چهار تا شش انسان باید شش ماه تمام را در راه رسیدن به سیاره‌ی سرخ در یک قوطی آلومینیومی سپری کنند. پس از فرودی ترسناک بر سطح سیاره‌ی سرخ، این فضانوردان حدود 600 روز زمینی به زندگی در مکان‌هایی تنگ ادامه می‌دهند تا زمین در مدارش به نقطه‌ای برسد که سفر به خانه امکان‌پذیر شود. سرانجام این کاوشگران بی‌باک دوباره در یک قوطی آلومینیومی از سطح مریخ بلند می‌شوند و در سفری 6 ماهه به سوی زمین بازمی‌گردند. بازورود پرسرعت آنها به جوّ زمین -5/2 سال پس از ترک خانه- مأیوس‌کننده به نظر می‌رسد.

در سفر به ماه، فرصت انصراف از مأموریت در ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

از ستاره‌باران کویر تا آبی مدیترانه‌

بابک امین‌تفرشی‌

زیر آسمان پرستاره‌ی الجزایر، دومین کشور بزرگ آفریقا، اخترشناسی زنده و در سنگلاخ مشکلات بومی در حال پیشرفت است.

از پنجره‌ی هواپیما آبی دلنواز مدیترانه پیداست. تا لحظاتی بعد در الجزیره فرود می‌آییم؛ پایتخت الجزایر در ساحل دریای مدیترانه. بسیاری این شهر را با خبرهای دلخراش یک دهه جنگ‌های داخلی (1991-2000/1370-1379)، بمب‌گذاری‌های تروریستی و کشتار هزاران بی‌گناه به یاد می‌آورند. اما اکنون الجزیره‌ی زیبا آرامش را بازیافته است. با وجود این فضای امنیتی هنوز در همه‌جا از سوی نیروهای نظامی اِعمال می‌شود. در بدو ورود طعم این فضا را چشیدم. مأمور کنترل پرتو ایکس بار مسافران کیف و وسایل عکاسی من را زیرورو کرد. خوشبختانه رییس بخش اخترفیزیک رصدخانه‌ی ملی الجزایر، که به پیشوازم آمده بود، مأموران را راضی کرد اما مشکل کوچکی پیدا شد:...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

ردّپای گذشته‌ی کهکشان‌ها در خوشه‌های ستاره‌ای‌

 گفت‌وگو از فاطمه عظیم‌لو

ریچارد دُخرایس، اخترشناس هلندی است که اکنون در دانشگاه شفیلد انگلستان به تدریس و تحقیق مشغول است و از ترم آینده در دانشگاه پکینگ در چین، در مقام استاد، مشغول به کار خواهد شد. آقای دُخرایس در تیر ماه امسال مهمان رصدخانه‌ی ملی بوده‌اند. این مصاحبه در زمان حضور ایشان در ایران تهیه شده است...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

کیفیت عکس‌های دیجیتال خود را بهتر کنید

جری لادریگوس‌

زمان مناسب نوردهی و تنظیم دقیق ویژگی‌های دوربین دو کلید اساسی در خلق عکس‌های نجومی عالی هستند.

در عکاسی از اجرام اعماق آسمان نظیر کهکشان‌ها و سحابی‌های کم‌نور، داده و نوفه یا سیگنال و نویز، دو عامل تعیین‌کننده‌ی کیفیت عکس‌اند. ارتباط میان این دو به‌صورت نسبت سیگنال به نویز است و هرچه این نسبت بیشتر باشد، عکس‌های بهتری حاصل می‌شود. این در حالی است که دوربین‌های دیجیتال می‌توانند با نوردهی کوتاه‌مدت از اجرام کم‌نور عکس بگیرند، اما نوردهی طولانی‌مدت عکس‌های بهتری را ایجاد می‌کند. شما می‌توانید با انجام دادن دو کار بسیار ساده در عکاسی نجومی از اجرام اعماق آسمان نسبت سیگنال به نویز را افزایش دهید:

1- گردآوری داده یا سیگنال  ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

نظریه‌ی گرانش اینشتین از زمین محافظت می‌کند؟!

یوهانس هیرن‌

اگر کیهان از قوانین گرانش نیوتون تبعیت می‌کرد، با احتمال 60 درصد سیاره‌ی عطارد در طول عمر خورشید می‌بایست به طرف سیاره‌ی زهره یا خود خورشید منحرف می‌شد. اما، براساس اصلاحاتی که بر قوانین نیوتون با استفاده از نظریه‌ی گرانش اینشتین (نسبیت عام) صورت گرفته این احتمال به حدود یک درصد رسیده است. این خبر خوبی است، چراکه اگر سیاره‌ی عطارد به زهره یا خورشید نزدیک می‌شد کمی خطا ممکن بود موجب بروز خرابی‌هایی روی زمین شود.

مسیر عطارد تحت تأثیر پُرجرم‌ترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی، یعنی ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

لباس‌های فضایی نسل بعد ناسا چگونه خواهند بود؟

جرمی سو

چهل سال پس از نخستین راهپیمایی بشر بر سطح ماه طراحان و مهندسان ناسا هنوز درباره‌ی تحولات ادامه‌دار لباس‌های فضایی بحث می‌کنند.

لباس‌های فضایی چسبان به تن شاید در فیلم جدید سری پیشتازان فضا(Star Trek)  خوب به نظر برسند، اما با برنامه‌های آینده‌ی ناسا همخوانی ندارند؛ دست‌کم هنوز به هیچ‌وجه. سازمان فضایی دیدگاهش را درباره‌ی نوع جدیدی از لباس فضایی برای فضانوردان، که قرار است تا دهه‌ی آینده به ماه بازگردند، مشخص کرده است: طرحی سنتی‌تر که به دنبال ایجاد تعادل بین محافظت و تحرک است.

این بازبینی 40 سال پس از آن صورت گرفته که ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

منجمان متأخر ایران‌

محمود‌خان قُمی‌

میرزا محمود‌خان قمی (محمود محمودی)، در سال 1250ق./ 1213 ش./ 1834م. در کاشان متولد شد. پدرش میرزا محمدعلی نام داشت. پس از اتمام تحصیلات مقدماتی، وارد مدرسه‌ی دارالفنون شد و در آنجا به تحصیل علوم هندسه مشغول شد. پس از 2 سال تحصیل در دارالفنون، به گفته‌ی خودش در مقدمه‌ی کتاب تقویم ناصری‌اش، مورد مرحمت قرار گرفت و همراه با 39 نفر دیگر از دانشجویان برجسته‌ی ایرانی به ریاست عبد‌الرسول‌خان، نواده‌ی حاج محمد حسین‌خان صدراعظم اصفهانی، و تحت نظارت حسنعلی‌خان گروسی ملقب به امیرنظام (وزیر مختار ایران در انگلستان و فرانسه) برای ادامه‌ی تحصیل به اروپا عازم شد. این سفر در سال 1275 ق. و مقارن با برکناری میرزا آقا‌خان نوری از صدارت بود. این گروه اعزامی برای یادگیری علوم مدرن به نقاط مختلف اروپا رفتند. در این میان میرزا محمود‌خان قمی برای تحصیل در علم نجوم تعیین و عازم پاریس شد. در آنجا وارد مدرسه‌ی پُلی‌تکنیک شد و در برخی از درس‌های دانشگاه سوربن نیز شرکت می‌کرد. وی تنها عضو این گروه 40 نفره بود که در رشته‌ی نجوم انتخاب شده بود به همین دلیل می‌توان او را از نخستین ایرانیانی دانست که به تحصیل نجوم جدید و دانشگاهی پرداخته است. میرزا محمود‌خان در این باره در مقدمه‌ی کتاب تقویم ناصری چنین می‌نویسد: ...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

به زبان آدمیزاد

چه تلسکوپی؟

 فاطمه عظیم‌لو

سلام، شما تلسکوپ فروشی هم دارید؟

بله. شما چه‌جور تلسکوپی می‌خواهید؟

تلسکوپی که خوب باشه، خیلی خیلی دور رو نشون بده، ستاره‌هارو بزرگ کنه...

برای چه کاری تلسکوپ رو لازم دارید؟ آموزش؟ رصد؟ عکاسی؟

رصد دیگه! من خیلی به نجوم علاقه دارم، می‌خوام تازه شروع کنم...

مکالمه‌ی بالا برای افرادی که خدمات مشاوره و تهیه‌ی ابزار نجومی ارائه می‌دهند کاملاً آشناست.

پیش از اینکه به سراغ خرید ابزار نجومی برویم، باید کمی درباره‌ی رصد و انواع ابزار رصدی اطلاعات پایه داشته باشیم. در دنیای حرفه‌ای‌ها، ابزار رصدی طیف وسیعی از طول موج‌ها را دربرمی‌گیرد. از امواج رادیویی گرفته تا پرتوهای ایکس و گاما. اما بیشتر آماتورها،‌ در طول موج نور مرئی به رصد می‌پردازند و از تلسکوپ‌های نوری استفاده می‌کنند. برخلاف تصور عموم مردم، کار اصلی تلسکوپ بزرگنمایی نیست.

مهم‌ترین کاری که تلسکوپ ...