خلاصه مقالات ماهنامه نجوم 191

مجله نجوم 191 منتشر شد.  

فهرست مطالب و خلاصه ای از مقالات این شماره را می توانید مشاهده نمایید.  

 

یادداشت: سه درد آمد به جانم، هرسه یک بار، شهاب صقری/6

اخبار جهان، ترجمه شادی حامدی آزاد/7

و سرانجام... آب بر سطح ماه، ترجمه شادی حامدی آزاد/11

اخبار ایران، گردآوری زهرا رحیمدل/ 12

قلمروهای پنهان روی عطارد آشکار می‌شوند، ترجمه شادی حامدی آزاد/15

کنجکاوی در مریخ، ترجمه شهاب صقری/16

ستاره‌ای دیگر افول کرد/ 17

قرار ملاقات کهکشان ما با نابودی، ترجمه کیارا عباس زاده اقدم/ 18

کاوش همان دنیاهای <جدید> قدیمی!، ترجمه شادی حامدی آزاد/21

آیا درست به دنبال حیات می‌گردیم؟ ترجمه شادی حامدی آزاد/22

عدسی‌های گرانشی، سیما قاسمی/26

تأثیر متقابل کیهان شناسی و نسبیت عام در یک قرن اخیر، رضا منصوری/28

در اعماق دریاهای اروپا، گفت و گو از : پوریا ناظمی/33

آسمان در این ماه ( دی 1388):

- دم شگفت انگیز میرا، ترجمه کاظم کوکرم/34

- نقشه و پدیده‌های آسمان دی 1388/36

- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در دی 1388، محمد حسین الماسی و فائزه آقایی/ 38

- آنچه درباره‌ی معیارهای روِیت‌پذیری هلال باید بدانیم، علی ابراهیمی سراجی/ 39

- رصدگران مهتاب، محمد حسین الماسی/ 41

قرص‌های برافزایشی ، محسن شادمهری/43

چقدر از خورشید نمی‌دانیم!،  گفت و گو با رضا رضایی : فاطمه عظیم لو/ 48

اوج تیزبینی در رصد: دیدن کهکشان‌ها با چشم برهنه، ترجمه شهاب صقری/ 52

گپی با طلایی‌های سومین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک، گفت و گو از زهرا رحیمدل/55

10 نکته‌ی  ارزشمند برای عکاسان نجومی تازه‌کار، ترجمه امیر حسین ابوالفتح/ 58

بپرسید و پاسخ بگیرید/60

کوتاه و خواندنی : میان ما و من تا ماه گردون تفاوت از زمین تا آسمان است/61

به زبان آدمیزاد: قدر ستاره‌ها را بدانیم!، فاطمه عظیم‌لو/62

بازارچه نجومی و اشتراک /65

یک عکس، یک خاطره، اشین دانیلی ذکریان / 69

یک عکس، یک خاطره، امیر حسین ابوالفتح/70

یادداشت:

سه درد آمد به ‌جانم، هر سه یک‌بار

شهاب صقری

در این شماره از مجله، متأسفانه، بازار اخبار مرگ و میر داغ است. یکی واتیلی گینزبورگ، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل بود که تحقیقاتی در اخترفیزیک داشته است. دومی، جان گرگوری، مخترع تلسکوپ نوع گرگوری-‌ماکستوف است. این دو خبر را می‌توانید در بخش اخبار جهان بخوانید. اما سومین خبر، که برای ما از همه دردناک‌تر است، خبر درگذشت همکار ایرانی‌ِ ناسا در آزمایشگاه جِت‌پروپالشن است که در 45 سالگی بر اثر ابتلا به سرطان از دنیا رفت. خبر درگذشت دکتر علی صفایی نیلی را می‌توانید در صفحه‌ی 17 بخوانید. من به نمایندگی از همه‌ی کارکنان ماهنامه‌ی نجوم، که کاری به‌جز چاپ کردن این خبر تأسف‌بار از دست‌مان برنمی‌آید، به خانواده‌ی او، به‌ویژه به همسر و دخترانش از صمیم دل تسلیت می‌گویم و برایشان صبر آرزو می‌کنم. امیدوارم در آینده بتوانیم چکیده‌ای از دستاورد‌های کار ارزشمند او و گروهش را (که برنده‌ی جوایز متعددی هم شده‌اند) در نجوم به چاپ برسانیم

----------------------------------------------------------------------

اخبار جهان:

واتیلی گینزبورگ در 93 سالگی درگذشت

کنفرانس موجودات فرازمینی در واتیکان!

جان گرگوری درگذشت

خداحافظی رُزتا از زمین

کشف سیاه‌چاله‌ای خروس-وزن!

فورانی از گذشته‌های بسیار دوردست

شکم برآمده‌ی گیج‌کننده

دانش‌آموزان آلمانی و ستاره‌ی متغیر فاجعه‌بار

بیش از 400 سیاره‌ی فراخورشیدی

ققنوس در میان برف زمستانی

اخبار ایران :

سومین گشت رصدی ماهنامه‌ی نجوم در نیاسر (استان اصفهان) برگزار شد

نمایشگاه جلوه‌های آفرینش در رشت

سی و هفتمین باشگاه نجوم رشت

باشگاه نجوم تهران در دانشگاه امیرکبیر

از زمین تا کیهان در کمیسیون ملی یونسکو

رصد صلح در نقطه‌ی صفر مرزی ایران و آذربایجان

جشنواره‌ی نماهنگ نجومی حاسب

نمایشگاه مهر  و ماه  در کاشان

هفدهمین سالگرد انجمن نجوم نجمای گنبد کاووس

رصد هلال پیر‌ِ ماه ذیحجه  از خانه‌ی نجوم شهرضا

فعالیت‌های مشترک انجمن صلح آسمانی و انجمن باور در سال جهانی نجوم

شب‌های گالیله‌ای در ایران

----------------------------------------------------------------------

در اعماق دریاهای اروپا

گفت‌وگو از: پوریا ناظمی

گپ اختصاصی ماهنامه‌ی نجوم با ریچارد گرینبرگ، از پیشگامان علوم سیاره‌ای و زمین‌شناسی سیارات

1347/1968 مدرک کارشناسی خود را در رشته‌ی فیزیک، و در سال 1351/1972 دکتری تخصصی خود را در رشته‌ی علوم سیاره‌ای از انیستیتو فناوری ماساچوستز (MIT) گرفت. او تا کنون رهبری برنامه‌های تحقیقاتی بزرگی را در زمینه‌ی سیاره‌شناسی بر عهده داشته است و‌: در نقش یکی از محققان اصلی برنامه‌های زمین‌شناسی و ژئوفیزیک سیاره‌ای ناسا، با تیم همراهش تحقیقات گسترده‌ای را در تحول دینامیکی منظومه‌ی شمسی رهبری کرده است؛ از جمله: بررسی سیارک‌ها، شهاب‌سنگ‌ها، سیستم‌های حلقه‌ای و شکل‌گیری سیارات. یکی از تحقیقات اخیر او درباره‌ی تأثیرات جزر و مدی در سیارات فراخورشیدی بوده است.

اما گرینبرگ بیش از همه‌ی این‌ها به دلیل علاقه و تحقیقاتش در زمینه‌ی یکی از شگفت‌انگیزترین قمرهای منظومه‌ی شمسی معروف است. او یکی از متخصصان در زمینه‌ی قمر اروپاست. دنیایی دور و متفاوت، که یکی از نامزدهای اصلی وجود حیات در منظومه‌ی شمسی است. اروپا، که نخستین  بار چهارصد سال پیش توسط گالیله کشف شد، هنوز هم موجب توجه و شگفتی دانشمندان است. قمری یخ زده که اقیانوسی از آب مایع را در دل خود پنهان کرده است.

انتشارات اشپرینگر از او دو کتاب درباره‌ی اروپا منتشر کرده است: «اروپا، قمر اقیانوسی - در جست‌وجوی زیست‌کره‌ی بیگانه» و «برداشتن نقاب از چهره‌ی اروپا»، که سعی در توصیف اروپا و رازهای سر به مهر آن دارد. دو ماه پیش، ریچارد گرینبرگ نتایج تحقیقی را درباره‌ی احتمال وجود اکسیژنی بیش از آن‌چه تا کنون تصور می‌شد در اروپا، این قمر شگفت‌انگیز مشتری، منتشر کرد (خبر این کشف در بخش «اخبار جهان» شماره‌ی پیش ماهنامه‌ی نجوم به چاپ رسید). همین مقاله، انگیزه‌ای شد برای گپی کوتاه با او درباره‌ی اروپا و داستان کشف اکسیژن در این قمر متفاوت.

----------------------------------------------------------------------

قرار ملاقات کهکشان ما با نابودی

آبراهام لوئب و تی. جِی. کاکس

حدود 5 میلیارد سال بعد، راه شیری با همسایه‌اش - کهکشان آندرومدا - برخورد خواهد کرد. پس از این برخورد، آسمان شب چگونه خواهد بود؟

کهکشان ما، راه‌شیری و نزدیک‌ترین همسایه‌ی بزرگ آن، کهکشان آندرومدا (M31)، در مسیر برخورد با یکدیگر قرار دارند. میلیاردها سال بعد، ادغام این دو کهکشان، ساختار هر دو آن‌ها را دگرگون خواهد کرد و آرایش جدیدی از ستارگان را به وجود خواهد آورد که ما آن را میلکومدا (ترکیب شده از نام هر دو کهکشان) نامیده‌ایم. این ادغام، آسمان شب را به‌طور اساسی دگرگون خواهد کرد. اما آن را به چه شکلی در‌خواهد آورد؟

اکنون، قرص نازک گاز و ستاره‌های راه ‌شیری به‌صورت نوار ...

----------------------------------------------------------------------

کنجکاوی در مریخ

پس از مأموریت‌های موفق دو مریخ‌نورد روح و فرصت، حالا مریخ‌نورد دیگری با امکاناتی بیشتر و کارایی بالاتر آماده‌ی فرود بر سیاره‌ی سرخ می‌شود.

اگر دفترچه‌ی خاطرات مادربزرگ‌تان را در حالتی کهنه، پاره و بسیار خاک‌گرفته در زیرزمین خانه‌ی قدیمی‌تان پیدا کنید، آیا آن را می‌خوانید؟ البته که این کار را می‌کنید! دانستن اطلاعاتی از دوران جوانی مادربزرگ‌تان باید برای شما خیلی هیجان‌انگیز باشد و کنجکاوی‌تان را تحریک کند. پس خاک آن را کنار می‌زنید، آن را باز می‌کنید و به سراغ بازخوانی‌ِ زندگی گذشته‌ی او می‌روید.

چنین اتفاقی برای دیگران و در جاهای دیگر ...

----------------------------------------------------------------------

نرم‌افزارهای نجومی

آروین صداقت کیش

به همه‌ی نرم‌افزارهایی که در نجوم کاربرد دارند، نرم‌افزار نجومی گفته می‌شود. نخستین نرم‌افزارهای نجومی، برنامه‌های ساده‌ای بودند که برای محاسبه‌ی نتایج فرمول‌های نجومی در رایانه‌‌های اولیه مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با افزایش توان رایانه‌ها و فراگیر شدن رایانه‌ی شخصی، کاربردهای بیشتری برای آن‌ها پیدا شد.

نخستین برنامه‌های نجومی به یکی از ...

----------------------------------------------------------------------

عدسی‌های گرانشی

سیما قاسمی

همان‌طور که مسیر نور بر اثر عبور از عدسی منحرف می‌شود، هنگام عبور از کنار جرم هم منحرف می‌شود. پس می‌توانیم از ستاره‌ها، کهکشان‌ها و خوشه‌های کهکشانی به عنوان عدسی استفاده کنیم. نام این نوع عدسی‌ها را گذاشته‌اند عدسی گرانشی.

پس از شکل‌گیری نسبیت عام، انحراف نور در کنار اجرام مطالعه شد. پیش‌تر از آن هم، این انحراف با استفاده از گرانش نیوتونی محاسبه شده بود. در گرانش نیوتونی می‌‌توان نور را نیز مانند ذره‌ای جرم‌دار در نظر گرفت و مسیر این ذره را در کنار جرمی دیگر به دست آورد. مسیر نور مانند مسیر هر ذره‌ی جرم داری، هنگام عبور از کنار جرمی دیگر (مانند خورشید) منحرف می‌شود. نسبیت عام، این انحراف را با رهیافتی دیگر به دست می‌دهد (البته مقدار نسبیتی انحراف دو برابر مقدار نیوتونی آن است).

نخستین بار، اخترفیزیکدانی انگلیسی به نام ...

----------------------------------------------------------------------

قرص های برافزایشی

محسن شادمهری

تردیدی نیست که شناخت ما از ماهیت بسیاری از اجرام نجومی، به‌ویژه طی چند دهه‌ی اخیر، تحولات شگرفی را پشت سر گذاشته است. امروزه به یاری تلسکوپ‌های غول‌پیکر می‌توانیم اطلاعات باارزشی در طول موج‌های مختلف از این اجرام و پدیده‌های کیهانی به دست آوریم؛ و از سوی دیگر، ظهور رایانه‌ها (و ابررایانه‌ها) این امکان را فراهم کرده است تا به شبیه‌سازی آن‌چه که در عالم می‌بینیم، بپردازیم. در میانه‌ی قرن گذشته، هیچ‌کدام از این‌ها نه تنها مقدور نبود، بلکه شاید برجسته‌ترین اخترفیزیکدانان هم نمی‌توانستند چنین تحولاتی را پیش‌بینی کنند. طبیعی است که گستره‌ی تنوع اجرام نجومی که امروزه آن‌ها را بررسی می‌کنیم، بسیار متنوع‌تر از چند دهه‌ی پیش باشد. اغراق نیست اگر بگوییم در گذشته‌ای نه‌چندان دور، اجرام نجومی به ستاره‌ها، سیاره‌ها، فضای بین آن‌ها، کهکشان‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای و یا کهکشانی خلاصه می‌شدند. اما امروزه می‌دانیم که اجرام نجومی فقط محدود به این‌ها نمی‌شوند و یک گروه از این اجرام شگفت‌انگیز، قرص‌های برافزایشی و به‌طور کلی فرایندهای برافزایشی است که در سیستم‌های مختلف نجومی مشاهده می‌شوند.

----------------------------------------------------------------------

تأثیر متقابل کیهان‌شناسی و نسبیت عام در یک قرن اخیر

رضا منصوری

اگر نسبیت نبود، کیهان‌شناسی چه می‌شد؟ مجموعه‌ای از داده‌ها بدون چارچوبی برای درک و توضیح آن‌ها؟ لابد! نسبیت عام با ابداع مفاهیم جدید و باز کردن راه مدل‌سازی برای عالم، عصر جدیدی را برای کیهان‌شناسی به راه انداخت. کیهان‌شناسی پس از نسبیت عام با تصورات چندهزار سال پیش از آن قابل مقایسه نیست. این تأثیرات چه هستند و چگونه رخ داده‌اند؟ این تحولات را می‌توان در قالب چند دهه بررسی کرد.

دهه‌ی 1300/1920: کیهان مدل‌دار می‌شود

عصر طلایی کیهان‌شناسی با نسبیت عام، به کندی اما با صلابت شروع می‌شود. کمابیش هم‌زمان داده‌های رصدی در دهه‌ی 1300/1920، هم‌زمان با افول قاجار و سر برآوردن پهلوی، انبساط عالم کشف می‌شود. مدل‌های انبساطی فریدمان، ریاضی‌دان روسی، راه را برای درک دینامیک عالم، برای درک گذشته‌ی عالم، باز می‌کند. حالا می‌شود فیلم انبساط ...

----------------------------------------------------------------------

به زبان آدمیزاد :

قدر ستاره‌ها را بدانیم!

فاطمه عظیم‌لو

تاکنون در شب از دور نور چراغ‌های یک شهر یا روستا را دیده‌اید؟ برخی پُرنورتر و برخی کم‌نورتر به نظر می‌رسند. آیا می‌توانید بگویید کدام چراغ واقعاً پرنورتر یا کدام‌یک کم‌نورتر است؟ درباره‌ی ستاره‌ها چطور؟ هنگامی که به آسمان نگاه می‌کنیم نیز برخی از ستاره‌ها پرنورتر از دیگران به نظر می‌رسند. چگونه می‌توانیم بیان کنیم که یک ستاره چقدر از دیگر ستاره‌ها پُرنورتر یا کم‌نورتر است؟

هر وقت بخواهیم یکی از کمیت‌های فیزیکی ...

----------------------------------------------------------------------

اوج تیزبینی در رصد:

دیدن کهکشان‌ها با چشم برهنه

استفن جیمز اومیرا

آسمانی تاریک پیدا کنید و حد‌ّ توانایی چشم‌تان را در رصد اجرام ژرفای آسمان بسنجید.

هنگامی که به‌دور از نورهای شهر به آسمان شب نگاه می‌کنیم، تا چه‌ مسافتی را می‌توانیم بدون استفاده از هرگونه ابزار رصدی ببینیم؟ خیلی ساده (و دلپذیر) است که تصور کنیم محدودیتی در دیدن دوردست وجود ندارد. اما این‌طور نیست؛ چشمان ما محدودند.

در چشم‌پزشکی‌ها برای تعیین

----------------------------------------------------------------------

آیا درست به دنبال حیات می‌گردیم؟

دنیل پِندیک

سال‌هاست که اخترزیست‌شناسان در کرات دیگر با «دنبال کردن آب» به جست‌وجوی حیات می‌پردازند. اما آیا ممکن است ماده‌ای دیگر کلید حیات فرازمینی باشد؟ سال‌هاست که اخترزیست‌شناسان در کرات دیگر با «دنبال کردن آب» به جست‌وجوی حیات می‌پردازند. اما آیا ممکن است ماده‌ای دیگر کلید حیات فرازمینی باشد؟

لشگری واقعی از دانشمندان علوم سیاره‌ای و اخترزیست‌شناسان فراتر از کره‌ی زمین به دنبال حیات می‌گردند. این تلاش‌ها فعلاً بر مریخ متمرکز است اما برنامه‌هایی هم در دست است برای بررسی اقیانوس‌های احتمالی زیر سطح یخی اروپا، قمر مشتری، و نیز دریاچه‌ها و دشت‌های هیدروکربن بر سطح بزرگ‌ترین قمر زحل، یعنی تیتان . . .

----------------------------------------------------------------------

10  نکته‌ی ارزشمند برای  عکاسان نجومی‌ِ تازه‌کار

علاقه‌مندان مبتدی عکاسی نجومی پس از تماشای تصاویر زیبای نجومی ممکن است با خود بگویند: آیا من هم می‌توانم چنین عکس‌هایی بگیرم؟ این دسته از افراد باید بدانند که آن‌ها نیز با ابزار مناسب، اطلاعات صحیح و تمرین، می‌توانند.

----------------------------------------------------------------------

گپی با طلایی‌های سومین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک

گفت‌و‌گو از: زهرا رحیمدل

سومین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک از تاریخ 25 مهر به مدت ده روز در تهران برگزار شد. از تیم نخست (رسمی) ایران، 3 نفر مدال طلا گرفتند: مهرنوش شفیعی‌زاده، حمیدرضا اکبری و شهاب‌الدین سرمشقی. از تیم دوم (غیر رسمی) نیز نیما چرتاب سلطانی طلا گرفت. هر چهار نفر در گفت‌و‌گویی صمیمانه با نجوم شرکت کردند، که خلاصه‌ای از آن را این‌جا می‌بینید. متأسفانه به دلیل کمبود جا، امکان چاپ کامل این گفت‌وگو و همچنین امکان گفت‌وگو با دانش‌آموزان دیگری که مدال دریافت کردند وجود ندارد.

----------------------------------------------------------------------

و سرانجام ... آب بر سطح ماه

سال‌هاست که دانشمندان ماه‌شناس اصرار دارند که زیر سطح دهانه‌های همیشه-در-سایه‌ی ماه آب هست. حالا با برخورد فضاپیمای ال‌کراس (LCROSS) به ماه دانشمندان مستقیم و به‌طور قطع این مایه حیات را در جایی یافتند که ناسا و دیگر سازمان‌های فضایی قصد دارند در آینده‌ی نزدیک با مأموریت‌های سرنشین‌دار برای کاوش به سراغش بروند. بسیاری بر این باورند که این کشف معادلات کاوش‌های آینده‌ی ماه را بر هم می‌ریزد.

فضاپیمای ال‌کراس و موشک همراهش در روز 17 مهر/9 اکتبر امسال با دهانه‌ی کابِئوس بر سطح ماه برخورد کردند که ستونی از مواد را به فضا بلند کرد. این دهانه‌ی برخوردی طی میلیاردها سال گذشته رنگ نور خورشید را ...

----------------------------------------------------------------------

قلمروهای پنهانِ روی عطارد آشکار می‌شوند

سومین گذر فضاپیمای مِسِنجِر از کنار سیاره‌ی عطارد نخستین نمای تقریباً کامل از سطح این سیاره را در اختیار دانشمندان قرار داد و تغییرات چشمگیری را در دُم دنباله‌دارمانند عطارد آشکار کرد.

این فضاپیما روز هفتم مهر امسال، ...

----------------------------------------------------------------------

کاوش همان دنیا‌های <جدید> قدیمی!

دیوید گرین‌سپون‌

شاید سیارات رده‌یM  دارای حیات در فیلم‌ پیشتازان فضا واقعاً وجود داشته باشند.

پیشتازان فضا بازگشته‌اند؛ با کهکشانی پُر از سیارات، حیات، و تمدن.‌ قصد نقد کردن این مجموعه‌ی دوست‌داشتنی را (که سری قدیمی‌اش بسیاری از دیدگاه‌های فضایی‌ام را برایم ایجاد کرده است) ندارم. اما گاهی آرزو می‌کنم که ای‌کاش سیارات جدیدش قدری عجیب‌تر بودند.

تصورات جین رُدِنبِری در ...

----------------------------------------------------------------------

چقدر از خورشید نمی‌دانیم!

گفت‌و‌گو با دکتر رضا رضایی، خورشیدشناس مؤسسه‌ی ماکس پلانک آلمان‌

 گفت‌و‌گو از فاطمه عظیم‌لو

نجوم   کار پژوهشی شما دقیقاً چیست؟ آیا کاری عملی است یا تئوری و محاسباتی؟

کار ما اندازه‌گیری شدت میدان مغناطیسی در سطح خورشید و بررسی برهم‌کنش میدان مغناطیسی با جریان‌های همرفتی در دانه‌های سطح خورشید است. درواقع ما هم بخش گردآوری و دریافت اطلاعات و هم بخش تحلیل اطلاعات و هم قسمت تئوری را خودمان انجام می‌دهیم. برای رصد و دریافت اطلاعات به رصدخانه‌های خورشیدی در جزایر قناری می‌رویم. این رصدخانه‌ها خاص رصد خورشیدند و آن‌ها را معمولاً روی برج‌های بلند می‌سازند. چون می‌خواهند فاصله‌ی کانونی بلند داشته باشند تا تصویری با کیفیت خوب به‌دست آورند. ابزار جانبی که ما استفاده می‌کنیم یک طیف‌نگار با تفکیک طیفی در حدّ پیکومتر است. در هیچ جای دیگری در نجوم چنین تفکیک طیفی نداریم.

----------------------------------------------------------------------

کوتاه و خواندنی:

میان ماهِ من تا ماهِ گردون، تفاوت از زمین تا آسمان است‌

تفاوت بین <جَد­ی> و <جُدَی>

<جُدَی> نام دیگر ستاره‌ی قطبی است، که جهت شمال را برای اخترشناسان، دریانوردان و در واقع هر کسی که آن را می‌شناسد، مشخص می‌کند. این ستاره به‌سبب ثابت بودن در آسمان و البته به‌سبب قرار گرفتن در فاصله‌ی بسیار نزدیکی از قطب شمال آسمان، در طول تاریخ اهمیت بسیاری داشته است. به همین علت است که این ستاره در زبان‌های مختلف، نام‌های گوناگونی دارد. در فارسی، آن را ستاره‌ی شمال نیز می‌گویند.

<جَد­ی> یا بزغاله، دهمین ... 

منبع : 

http://nojumnews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=452&Itemid=1